Lęk towarzyszy każdemu człowiekowi na różnych etapach życia i jest związany z wieloma sytuacjami, w jakich dana osoba się znalazła.
Problematyką lęku zajmowało się wielu badaczy. S. Trickett wywodzi angielskie słowo „anxiety, czyli lęk, od łacińskiego słowa, które oznacza „ obawę przed nieznanym”. Ma również związek z greckim słowem rozumianym jako „ucisk lub duszenie”. Niektórzy badacze przy definiowaniu słowa „lęk” odnoszą się do negatywnej reakcji emocjonalnej, która pojawia się wobec nieokreślonego zagrożenia. Osoba taka nie jest w stanie powiedzieć czego się boi, jest przekonana, że spotka ją coś złego.
Istnieje wiele rodzajów lęku, każdy z nich przejawia się nieco inaczej, jednak można wyróżnić kilka wspólnych elementów:
- poczucie niepokoju przez większość czasu ( często niezidentyfikowanego),
- trudność w uspokajaniu się,
- poczucie przytłoczenia przez nagłe uczucie paniki/ niepokoju,
- doświadczanie nieprzyjemnych stanów (wspomnienia, koszmary) po traumatycznym wydarzeniu,
- doświadczanie powracających, gnębiących myśli,
- dolegliwości somatyczne, związane z układem krążenia, oddychaniem, układem pokarmowym.
Specyficznym rodzajem lęku jest fobia społeczna, która charakteryzuje się uczuciem silnego lęku w trakcie lub przed konkretnymi sytuacjami życiowymi. Osoby takie obawiają się potencjalnej krytyki, zawstydzenia lub upokorzenia. Mogą bać się wystąpienia publicznego, w którym trzeba nawiązać interakcję z większą grupą osób. Obawom tym zwykle towarzyszy nasilona reakcja wegetatywna: pocenie się, uczucie czerwienienia się, kołatania serca, napięcia, przyspieszony oddech. Osoba z fobią społeczną jest zwykle przekonana, że objawy te są rażąco widoczne dla otoczenia i dodatkowo przyczyniają się do społecznej kompromitacji. Osoba taka robi wszystko aby nie mieć do czynienia z tym, co wywołuje u niej lęk, tak więc np. uczniowie będą unikać pewnego rodzaju zajęć, ekspozycji społecznej, odpowiedzi ustnych, brania udziału w przedstawieniach, występach.
Kolejnym rodzajem lęku jest zespół lęku uogólnionego. Polega on na chorobliwym martwieniu się jakimś mającym nadejść nieszczęściem lub katastrofą. Charakteryzuje się obecnością specyficznych objawów takich jak: napięcie mięśniowe, drażliwość, zaburzenia snu. Zespół lęku uogólnionego jest zaburzeniem chronicznym i znacznie utrudniającym codzienne funkcjonowanie.
Jeszcze inny rodzaj lęku nazywa się zespołem lęku pourazowego (PTSD). Może wystąpić na skutek doświadczenia traumatycznego wydarzenia (wypadek komunikacyjny, napaść, katastrofa ekologiczna, wojna, przemoc fizyczna i psychiczna). Symptomy mogą obejmować ciągłe napięcie, trudności w odprężeniu się, koszmarne sny, powracające wspomnienia traumatycznego wydarzenia oraz próby unikania wszystkiego co się z nim wiąże. Osoba taka ma problemy ze snem, koncentracją, odczuwaniem pozytywnych emocji.
Każde dziecko, które idzie do szkoły / przedszkola ma prawo odczuwać niepokój przed nieznanym..Nie wie przecież co je czeka, jak zmieni się jego życie.
Jednak po okresie adaptacyjnym większość dzieci chodzi do szkoły z przyjemnością, ponieważ poza uczeniem się i rozwijaniem zainteresowań mogą nawiązywać relacje z innymi dziećmi, poczuć się częścią grupy. Jednak zdarza się i tak, że chodzenie do szkoły nie jest dla ucznia przyjemnością, gdyż wiąże się to z lękiem i negatywnymi emocjami. Taka sytuacja coraz bardziej się pogłębia i rodzi coraz większą frustrację utrudniając funkcjonowanie szkolne dziecka.
Pierwszymi osobami, które zauważą niechęć dziecka do szkoły powinni być rodzice i nauczyciele. Ich zadaniem jest ścisła współpraca w celu minimalizowania tego lęku i zorganizowania uczniowi takich warunków w których będzie czuło się bezpieczne i akceptowane. Pierwsze objawy, które można zaobserwować to: unikanie określonych przedmiotów w szkole, silne zdenerwowanie przed sprawdzianami, unikanie kontaktu z rówieśnikami, izolowanie się, nasilające się kłopoty w nauce, uciekanie z pojedynczych lekcji a następnie opuszczanie całych dni.
Przyczyny mogą tkwić w braku zaspokojenia podstawowych potrzeb emocjonalnych dziecka- złe relacje w domu, poczucie odrzucenia, poczucie braku akceptacji, negowanie jego wartości oraz wszelkie inne formy przemocy.
W dziecku rodzi się wtedy brak zadowolenia z siebie, poczucie niższości i niezasługiwania na szacunek.
Gdy tylko zauważymy pierwsze symptomy, powinniśmy bacznie obserwować dziecko. Należy pamiętać, iż uczeń taki wykazuje wysoki poziom stresu, dlatego wszelkie rozmowy należy przeprowadzać w bardzo delikatny i dyskretny sposób. Komunikaty i opinie wyrażane na forum klasy spotęgują poczucie lęku i dyskomfortu u dziecka. W przypadku dziecka, które ma trudności z pracą w grupie, niewskazane jest usilne zachęcanie i namawianie do takiej formy pracy. W takim przypadku trzeba dać uczniowi wybór, w jaki sposób i z kim chce pracować. Jeśli będzie chciał pracować sam, należy mu na to pozwolić.
Lęku doświadczamy wszyscy, staje się on jednak niebezpieczny, gdy jest odczuwany długo lub jego poziom wzrasta. W warunkach szkolnych ważne jest zbudowanie takiej atmosfery na zajęciach lekcyjnych, aby uczeń czuł się bezpiecznie (np. nie wyrywać ucznia z podwyższonym poziomem lęku nagle do odpowiedzi ustnej, nie łączyć na siłę w grupy z innymi do wspólnej pracy).
Ważne jest by dać poczucie akceptacji, wyjaśniając, że każdy człowiek jest inny i może mieć inne potrzeby (np. że rozumiemy jego potrzebę bycia samemu).
Zawsze szukajmy w uczniu mocnych stron i mówmy o nich czesto. Dajmy dłuższy czas na adaptację i oswajanie się z tym co sprawia uczniowi trudność.
Z poczuciem podwyższonego lęku, wiąże się po części problem osamotnienia i problem osamotnionego ucznia.
Osamotnienie należy rozumieć jako stan psychiczny człowieka, którego ludzie opuścili lub który wyłączył się z jakiejś grupy i nie ma wsparcia w nikim (w rodzinie, najbliższym otoczeniu, w swoich działaniach i zainteresowaniach).
Taka sytuacja budzi wewnętrzny smutek, lęk, ból. Źródłem osamotnienia może być nadmierne skupienie na własnych potrzebach i dążeniach, nadmierny indywidualizm i egocentryzm czy wybór takiej a nie innej ścieżki życiowej. Czasami natomiast osamotnienie jest formą ucieczki z czym sobie nie radzimy, co jest dla nas zbyt trudne.
Doświadczanie samotności i osamotnienia może pojawić się na wszystkich etapach życia- w okresie dojrzewania stanowić może naturalny etap przygotowania do dorosłego życia, rozwoju własnej tożsamości. Osamotnienie może mieć aspekt pozytywny- gdy człowiek skupia się na własnych potrzebach i oczekiwaniach, ma czas na przemyślenia i refleksje, które stają się impulsem do zmiany i rozwoju.
Często jednak poczucie osamotnienia, samotność może stanowić zagrożenie dla prawidłowego rozwoju młodego człowieka. Może zaburzać pozytywne postrzeganie siebie, własnej wartości, generować zaburzenia i choroby. Pojawia się lęk przed byciem niezrozumianym, wyśmianym, odrzuconym.
Przyczyny osamotnienia mogą być związane z problemami w rodzinie( rozpad rodziny, porzucenie dziecka, zaniedbanie), brakiem poczucia własnej wartości, brakiem akceptacji i miłości ze strony najbliższego otoczenia, poczuciem niezrozumienia, niedocenienia Może wynikać również z cech charakteru i osobowości, wiązać się z okresem adolescencji, zagubieniem, brakiem poczucia przynależności do grupy rówieśniczej.
Co może zrobić nauczyciel aby w takich sytuacjach wesprzeć ucznia?
Ważne jest aby w sytuacjach edukacyjnych:
- traktować ucznia podmiotowo ,
- okazywać zaufanie i wiarę w jego możliwości,
- wspomagać w poznawaniu siebie, swoich mocnych i słabych stron,
- inspirować do kreowania siebie,
- organizować różne doświadczenia społeczne, które pozwolą na przeżywanie przyjaźni, tolerancji,, otwartości,
- kształtować umiejętności interpersonalne ,
- rozwijać zdolności samorealizacji,
- wspomagać w odkrywaniu przyczyn samotności i zrozumienia jej uwarunkowań,
- wspierać w poszukiwaniu dróg wyzwolenia się z tego stanu, ,kształtować umiejętności bycia w grupie rówieśniczej.
Dorosły, dojrzały człowiek- odczuwający spełnienie w życiu prywatnym i zawodowym, to w dużym stopniu zasługa dorosłych, dla których był ważny, gdy był dzieckiem. Warto zadbać o to aby każdy uczeń doświadczał w szkole poczucia wartości, bezpieczeństwa i akceptacji.
Violetta Baranowska
Opracowano na podstawie:
„Wsparcie zdrowia psychicznego uczniów”- Wydawnictwo Forum Media Polska
Odwiedza nas 166 gości oraz 0 użytkowników.