„Charakterystyka trudności dyslektycznych” –
opracowanie : Anna Kozańska (pedagog)
Niniejsze opracowanie stanowi skrót referatu z konferencji nt.
„ Uczeń z dysleksją w szkole”
Efektem oddziaływań dydaktycznych I etapu edukacyjnego powinno być opanowanie przez dziecko płynnego czytania i pisania, aby mogło sprostać wymaganiom szkolnym.
W praktyce szkolnej posługiwanie się językiem odbywa się na trzech poziomach: mówienie, czytanie, pisanie. Język pisany jest również formą wprowadzania dziecka w świat kultury, jest specyficzną drogą socjalizacji.
A. Mauer wskazuje, że biegłe czytanie można najlepiej opisać jako elastyczną kombinację świadomości fonologicznej i automatyzacji. Rozwój umiejętności czytania i pisania u dzieci przebiega kilka faz, w których stosują one odrębne strategie czytania: logograficzną, fonologiczną, ortograficzną.
Dzieci z problemem dysleksji stosują najczęściej elementarną czyli logograficzną strategię czytania, lub też strategię głoskowania tj. odczytują kolejne głoski w wyrazach , posługując się nazwami liter i składają w całość, co przeszkadza im w przywoływaniu znaczenia , nawet niekiedy bardzo prostych , nieznanych słów. Cała ich bowiem uwaga skoncentrowana jest na rozpoznawaniu poszczególnych liter- na ich rozszyfrowywaniu.
Taka strategia czytania jest charakterystyczna dla większości dzieci dyslektycznych.
Dzieci te wykazują zatem niski poziom rozumienia czytanych treści.
Dzieci dyslektyczne nie osiągają końcowej fazy rozwoju umiejętności czytania i pisania tj. fazy ortograficznej. Obca jest im zatem automatyzacja czytania z jednoczesnym uświadamianiem sobie wewnętrznej struktury wyrazów.
Warunkuje to ograniczone możliwości uczestnictwa w kulturze symbolicznej. Dziecko dyslektyczne, jeśli na skutek pracy terapeutycznej opanuje technikę czytania, to nadal napotyka trudności w rozumieniu i interpretacji treści literackich czy wyrażaniu swoich myśli za pomocą pisma.
J. Dyrda podkreśla, że dzieci dyslektyczne z powodu trudności, jakie sprawia im opanowanie języka pisanego skazane są na zubożenie autotelicznego świata znaczeń, sensów i metafor.
J. Jastrząb zwraca uwagę, że dzieci dyslektyczne mogą mieć trudności nie tylko z dosłownym rozumieniem czytanych treści ale nade wszystko trudności mogą dotyczyć rozumienia interpretacyjnego. Rzadko osoba z problemem dysleksji wykazuje się rozumieniem krytycznym oraz najwyższym poziomem czyli rozumieniem kreatywnym.
Brak zdolności opanowania przez dzieci dyslektyczne fazy ortograficznej w procesie czytania, a więc brak czytania na poziomie metajęzykowym z jednoczesnym, automatycznym uwzględnianiem związków wyrazowych i wewnętrznej struktury wyrazów warunkuje ich trudności w nauce pisania.
Warto podkreślić, że prócz zaburzeń przetwarzania fonologicznego i automatyzacji czytania często u dzieci dyslektycznych współwystępują wybiórcze zaburzenia percepcji wzrokowej tj. koordynacji wzrokowo-ruchowej, percepcji figury i tła, stałości kształtu, pozycji w przestrzeni i stosunków przestrzennych, które potęgują trudności w dekodowaniu wyrazów i ich zapisie.
Z uwagi na zaburzenia o charakterze dysortografii i dysgrafii oraz trudności w organizacji własnej wypowiedzi , błędy gramatyczne, stylistyczne, logiczne i rzeczowe, pisanie nie jest dla osoby dyslektycznej „medium wyrażającym myśl”.
Uczeń na drugim etapie edukacyjnym powinien opanować umiejętność pisania obejmującą prawidłowe tempo, technikę i ortografię.
Osoba dyslektyczna z uwagi na wykazane zaburzenia nie jest w stanie sprostać tym wymaganiom. Czytanie nie jest dla osoby dyslektycznej jednoczesnym nośnikiem informacji o ukrytym znaczeniu i formie gramatycznej. Brak zdolności czytania na poziomie metajęzykowym , z jednoczesnym przywoływaniem fonologii, morfologii, semantyki słów, powoduje , że w ciągu całego życia dyslektycy napotykają trudności w opanowaniu i biegłym odwoływaniu się do reguł pisowni, które opierają się na procesach fonologicznych i morfologii języka. Z tychże samych powodów uczniowie ci z trudnością przyswajają wiedzę gramatyczną. Jeśli prócz zaburzeń słuchowych występują zaburzenia funkcji wzrokowych wyuczenie się ortograficznego pisania jest dla osoby dyslektycznej praktycznie nieosiągalne.
Zestawienie objawów specyficznych trudności dzieci z dysleksją rozwojową ukazuje zmiany jakie zachodzą wraz z wiekiem i kształceniem. Niektóre objawy mogą przetrwać do następnego okresu i powodować nowe obszary trudności np. w nauce języków obcych, uprawianiu sportu, nauce przedmiotowej.
Szkoła jest miejscem dominacji pisma drukowanego jako środka przekazu, przez co jednocześnie wymaga abstrakcyjnego, historycznego i linearnego sposobu myślenia, ponieważ te stanowią podstawę do poznania wiedzy szkolnej.
Potencjalny dyslektyk od początku jest osobą preferującą myślenie niewerbalne, nielinearne - myślącą obrazami. Ten aspekt dysleksji, który objawia się jako defekt uczenia się powstaje już między 3 a 13 rokiem życia.
W związku z tym styl uczenia się osoby dyslektycznej nie preferuje zapamiętywania sekwencji, porządku, kolejności i jest to charakterystyczna wspólna cecha, która odróżnia style ucznia się dzieci dyslektycznych od ich rówieśników, którzy takich trudności nie przejawiają.
Znajduje to swe odzwierciedlenie w nabywaniu przez dzieci dyslektyczne wiedzy przedmiotowej. Zależnie od patomechanizmu trudności w czytaniu i pisaniu tj. zaburzeń rozwoju zaburzonych funkcji, uczeń ma inną konstelację objawów. Zaburzenia funkcji językowych ( pamięć fonologiczna, słuchowa, przetwarzanie słuchowe) utrudniają uczenie się języków obcych, opanowywanie terminologii, zapamiętywanie nazwisk, szeregów cyfr, liczenie w pamięci. Uczniom z przewagą zaburzeń w obszarze percepcji wzrokowej , przestrzennej, i pamięci wzrokowej trudności sprawiają raczej przedmioty związane z dobrą orientacją na mapie, rysunkami, przyswajaniem symboli, liter, nut ,zapisem o innej niż wyuczona strukturze.
Uczeń dyslektyczny pracuje niewspółmiernie do osiąganych wyników szkolnych, często uzyskuje wyniki znacznie poniżej swoich możliwości intelektualnych.
Watro podkreślić, że dysleksja nie ustępuje samoistnie, należy ją postrzegać jako problem całego życia.
Tak więc osoby z dysleksją zmuszone są do stałej czujności, kontroli i pracy nad sobą.
Dysleksja ponadto determinuje wybory drogi życiowej i zawodowej osób nią dotkniętych. Lata spędzone w szkole wszyscy dyslektycy wspominają jako najtrudniejszy okres w swoim życiu.
Literatura:
R.D. Devis, E.M.Braun, Dar dysleksji, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2001,
Edukacja terapeutyczna, pod red. J. Jastrząb,Wydawnictwo Akapit, Toruń 2002,
M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, Uczeń z dysleksją w szkole, Wydawnictwo Operon, Gdynia 2004,
J. Dyrda, Style uczenia się dzieci dyslektycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004,
Zabawy z rymami, pod red. A Mauer, Wydawnictwo Impuls, Kraków 1997.
Opracowała Anna Kozańska
Rozpowszechnianie i wykorzystywanie treści zawartych w artykule jest dozwolone tylko po uzyskaniu wyraźnej zgody od autora.